1981. godine američki Centar za kontrolu i prevenciju bolesti otkriva misterioznu upalu pluća kod 5 različitih muškaraca. Nikada nisu imali dodirnih tačaka, nisu se poznavali pre dijagnostikovanja bolesti. Takođe, nisu imali zajedničke partnere.
Neposredno pre smrti, dobili su dijagnozu – Pneumocystis pneumonia. To je bolest izazvana istoimenom gljivom – Pneumocystis jirovecii. Bolest je izuzetno retka, a simptomi su isti kao i kod obične upale pluća. Javljaju se kašalj, temperatura, umor, malaksalost i preznojavanje. Međutim, malo je verovatno da je osoba čiji je imuni sistem zdrav ima baš ovu bolest.
Naime, ovu pneumoniju dobijaju osobe koje su imunokompromitovane – imaju oslabljen imuni sistem zbog postojeće bolesti ili kod upotrebe određenih lekova koji utiču na imunitet. Nakon što su uočili da prvih 5 muškaraca ima izuzetno slab imuni sistem, otkrili su mnoštvo drugih osoba. Neke od njih imale su isti tip raka – Kapošijev sarkom.
Nešto kasnije, grupa lekara nazvala je ovo stanje oslabljenog imuniteta – AIDS (Acquired Immunodeficiency Syndrome) odnosno SIDA (Syndrome d’immunodéficience acquise). Tek 1984. godine su dva naučnika otkrila da ovaj sindrom izaziva jedan retrovirus – Human Immunodeficiency Virus – virus humane imunodeficijencije.
HIV je virus koji se može preneti krvno – zaraženim iglama i kontaktom sa krvlju zaražene osobe, seksualno, odnosno putem telesnih tečnosti, i transplacentarno – sa majke na dete u toku trudnoće. Međutim, ne može se preneti pljuvačkom, dodirom, suzama, znojem i mokraćom. On je veoma „pametan“ i u našem organizmu napada posebnu vrstu ćelija imunog sistema – CD4+ T, ćelije odgovorne za glavno pokretanje imunog odgovora u toku infekcije. Napadajući ove ćelije, ovaj virus sprečava ljudski organizam da blagovremeno i pravilno reaguje na prisustvo infekcije i mikroorganizama, odnosno imuni odgovor je skoro jednak nuli. Ovaj virus dakle, uništava sposobnost organizma da se brani i otvara vrata za sticanje oportunističke infekcije.
Oportunistička infekcija je svaka infekcija koja se javlja kao posledica veoma oslabljenog imunog sistema, a koju zdrava osoba ne može dobiti. Takve infekcije su upravo pneumocistis pneumonija i infekcija virusom koji dovodi do Kapošijevog sarkoma.
Međutim, van ljudskog tela, HIV je veoma neotporan na razne agense. Može da živi svega nekoliko sekundi, apsolutno ga uništavaju medicinski alkohol, sve metode sterilizacije, pa čak i povišena temperatura. Međutim, veoma dugo može da opstane na temperaturama oko 70 stepeni ispod nule.
Iako je HIV zarazna bolest za koju još nema vakcine, naučnici polako otkrivaju osobe koje zbog svoje genetike imaju određenu imunost na HIV, odnosno njihove ćelije ne dozvoljavaju virusu da ih inficira.
Naravno, uvek postoje i dezinformacije. Ne, HIV se ne može preneti zagrljajem. Ne, ne može se preneti korišćenjem istog posuđa kao i osoba koja je zaražena. Komarci ne prenose infekciju. Osobe koje su obolele od HIV-a i dalje mogu imati porodice, poslove i živeti normalan život, uz određene mere predostrožnosti.
Kako svi zdravstveni radnici uvek govore – bolje sprečiti, nego lečiti. Neke od metoda sprečavanja širenja HIV-a su apstinencija (apsolutno odricanje od seksualnog kontakta), prezervativi, PrEP i PEP (Pre-Exposure Prophylaxis & Post-Exposure Prophylaxis) korišćenjem određenih lekova koji smanjuju rizik od dobijanja i prenošenja infekcije partneru, kao i korišćenje lekova za onemogućavanje prenosa HIV-a sa zaražene majke na dete. Kada se dete rodi, zaražena majka ne sme dojiti, jer i njeno mleko sadrži virus.
Prvi decembar je dan kada se obeležava Svetski dan borbe protiv side, i tada mnoge ustanove, kompanije i organizacije sprovode razne radionice i edukacije o infekciji HIV-om, a mnoge čak i ustupaju besplatne prezervative. Gradski zavod za javno zdravlje Beograd svake godine, prvog decembra, organizuje besplatno testiranje i savetovanje. Postoje i laboratorije koje vrše anonimna testiranja, ukoliko pacijent sumnja da je zaražen ovom ili drugim polno prenosivim bolestima.
Sve informacije u ovom članku su prikazane u uprošćenom obliku, sa ciljem da se proširi svest o važnosti prevencije širenja HIV infekcije i ne treba se uzimati kao definitivno dijagnostičko i terapijsko sredstvo. Za više informacija o ovoj bolesti, najbolje je obratiti se lekaru.
Naslovna fotografija: pexels.com
Nemanja M. Angelovski je pisac, medicinski tehničar, student medicine i glavni i odgovorni urednik časopisa MozaIQ.